Τα άρθρα 32 και 33 του Ν. 5226/2025 εισάγουν ριζικές αλλαγές στις διαδικασίες ενημέρωσης και προσωπικής συνέντευξης αιτούντων διεθνή προστασία, μέσω της χρήσης πληροφοριακών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης — με σημαντικές συνέπειες για τα δικαιώματα, τη διαφάνεια και τη δικονομική προστασία.
Με τον Ν. 5226/2025 (ΦΕΚ Α’ 154/8.9.2025), ο Έλληνας νομοθέτης ενσωματώνει πλήρως την Οδηγία 2008/115/ΕΚ και ταυτόχρονα εισάγει καινοτόμες διατάξεις για τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) από τις αρμόδιες αρχές κατά την εξέταση αιτήσεων διεθνούς προστασίας. Τα άρθρα 32 και 33 σηματοδοτούν την πρώτη ρητή θεσμοθέτηση της ΤΝ σε διοικητικές διαδικασίες με έντονο ανθρωπιστικό και δικονομικό χαρακτήρα, ανοίγοντας τη συζήτηση για τις θεσμικές εγγυήσεις και τα δικαιώματα των αιτούντων.
Το άρθρο 32 τροποποιεί το άρθρο 74 του ν. 4939/2022, εισάγοντας τη δυνατότητα χρήσης συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης από τις αρχές παραλαβής και εξέτασης κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους. Οι αρχές μπορούν να χρησιμοποιούν ΤΝ για την ενημέρωση των αιτούντων και την επικοινωνία τους με τις υπηρεσίες. Επιτρέπεται η αυτόματη μετάφραση και ο υποτιτλισμός ηχητικών δεδομένων μέσω ΤΝ, όταν δεν είναι δυνατή η φυσική παρουσία διερμηνέα. Οι ρυθμίσεις αυτές αποσκοπούν στην επιτάχυνση και μαζικοποίηση της διαδικασίας ενημέρωσης και διερμηνείας, ιδίως σε περιπτώσεις αυξημένων ροών (άρθρο 32 Ν. 5226/2025 – τροποποίηση άρθρου 74 ν. 4939/2022).
Το άρθρο 33 τροποποιεί το άρθρο 82 του ν. 4939/2022 και εισάγει την αυτοματοποιημένη καταγραφή των προσωπικών συνεντεύξεων μέσω ΤΝ. Οι συνεντεύξεις μπορούν να ηχογραφούνται και να αποτυπώνονται αυτοματοποιημένα σε γραπτή μορφή με πληροφοριακά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Όταν χρησιμοποιείται ΤΝ, δεν συντάσσεται έκθεση ή πρακτικό. Ο αιτών απλώς δηλώνει στο τέλος αν έχει κάτι να προσθέσει. Η ηχογράφηση φυλάσσεται από την αποφαινόμενη αρχή, ενώ οι συνεντεύξεις που διεξάγονται μέσω τηλεδιάσκεψης καταγράφονται υποχρεωτικά (άρθρο 33 Ν. 5226/2025 – τροποποίηση άρθρου 82 ν. 4939/2022).
Η εισαγωγή ΤΝ στις διαδικασίες ασύλου εγείρει σειρά κρίσιμων ζητημάτων. Πρώτον, ως προς τη διαφάνεια και την τεκμηρίωση, η κατάργηση του παραδοσιακού πρακτικού συνέντευξης και η αντικατάστασή του με αυτοματοποιημένη αποτύπωση μπορεί να περιορίσει τη δυνατότητα του αιτούντος να ελέγξει την ακρίβεια της καταγραφής. Το πρακτικό αποτελούσε μέχρι σήμερα θεμελιώδες αποδεικτικό στοιχείο σε προσφυγές και δικαστικό έλεγχο. Δεύτερον, ως προς την προστασία δεδομένων, η επεξεργασία ηχητικών και κειμενικών δεδομένων μέσω ΤΝ υπάγεται στον ΓΚΠΔ. Απαιτείται σαφές κανονιστικό πλαίσιο για τον πάροχο και τη διαχείριση των συστημάτων ΤΝ, τα πρωτόκολλα ασφάλειας και τη διασφάλιση δικαιώματος πρόσβασης και διόρθωσης των αιτούντων. Τρίτον, ως προς το δικαίωμα σε δίκαιη διαδικασία, η χρήση ΤΝ σε στάδια που σχετίζονται άμεσα με την αποδοχή ή απόρριψη αιτήσεων διεθνούς προστασίας ενδέχεται να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα των ένδικων μέσων. Η έλλειψη πρακτικού ή ανθρώπινης διαμεσολάβησης μπορεί να δυσχεράνει τον ουσιαστικό δικαστικό έλεγχο.
Η Ελλάδα είναι από τα πρώτα κράτη-μέλη που εισάγει ρητά την ΤΝ σε κρίσιμα στάδια διαδικασιών διεθνούς προστασίας. Αντίστοιχες ρυθμίσεις δεν υπάρχουν ακόμη σε ευρωπαϊκό επίπεδο· οι συζητήσεις για το AI Act της ΕΕ επισημαίνουν ότι η χρήση ΤΝ σε διαδικασίες που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα θεωρείται «υψηλού κινδύνου» και απαιτεί αυστηρές εγγυήσεις. Η εφαρμογή των άρθρων 32–33 θα κριθεί στην πράξη από την ικανότητα των αρχών να διασφαλίσουν ακριβή αποτύπωση, δυνατότητα πρόσβασης των αιτούντων στα δεδομένα, διαφάνεια και λογοδοσία.
Συμπερασματικά, η ενσωμάτωση της ΤΝ στις διαδικασίες ασύλου αποτελεί τολμηρό βήμα, που μπορεί να ενισχύσει την αποδοτικότητα, αλλά απαιτεί ισχυρές θεσμικές εγγυήσεις για να μην υπονομευτούν τα θεμελιώδη δικαιώματα των αιτούντων. Η ισορροπία μεταξύ τεχνολογικής καινοτομίας και δικονομικής προστασίας θα αποτελέσει το κρίσιμο πεδίο ελέγχου της συνταγματικότητας και της συμβατότητας των νέων διατάξεων με το ευρωπαϊκό δίκαιο.
Ηλίας Σιδέρης,
δικηγόρος
